Portret van een wereldsucces: de Belgische aardappel

Deel 1: De sector als economische krachtpatser

We krijgen hem dagelijks op ons bord. De Belgische aardappel is zo’n evidentie geworden dat we het succes ervan onderschatten. Er doken de laatste maanden wel donderwolken op internationaal vlak op en er zijn vele andere uitdagingen in het verschiet. Maar de aardappelsector zag in de laatste fase van 2024 de toekomst toch relatief rooskleurig in. Je kan alleen maar hopen dat ze flexibel genoeg is om de extreem onvoorspelbare periode die zich aandient te trotseren. Belgapom-CEO Christophe Vermeulen verschaft voor deze analyse van de aardappelsector extra tekst en uitleg.

Duurzame transitie

Recent was er een positieve ontwikkeling op het vlak van areaal en exportmogelijkheden, maar tegelijkertijd waren er aanzienlijke zorgen over opbrengsten, stijgende kosten en milieu-impact. De sector riep daarom op tot een gezamenlijke inspanning van alle betrokken partijen om de transitie naar een duurzamere en veerkrachtigere industrie vlot te laten verlopen.

De komende jaren zullen cruciaal zijn voor de toekomst van de Belgische aardappelindustrie. De veerkracht en het aanpassingsvermogen zullen bepalend zijn voor het succes. Dat aanpassingsvermogen moet door de recente gebeurtenissen nu wel tot een nog hoger urgentieniveau worden opgeschroefd

2014-2024

Belgapom-CEO Christophe Vermeulen blikt terug op de laatste tien jaar in de sector: “Specifiek voor de aardappelverwerkende sector in België hadden we een geweldig decennium achter de rug, met nog een kleine acceleratie tijdens corona en ook erna. Ook omdat de sector bijna collectief heeft ingezet op nieuwe investeringen en specialisatie. Dat heeft tot nu toe enorm gewerkt."

Die strategie wierp duidelijk zijn vruchten af. Hoewel de officiële cijfers voor 2024 nog moeten verschijnen, heeft Vermeulen er alle vertrouwen in dat ze positief zullen uitvallen. "We zijn nog altijd verreweg wereldleider in de export van diepvriesproducten op basis van aardappelen. Ik verwacht dat we vorig jaar weer fel boven de 6 miljoen ton verwerkte aardappelen zijn uitgekomen."

Toch zijn er enkele factoren die onrust zaaien in de sector: het nieuwe jaar, het aantreden van president Trump en andere handelsverstorende factoren. "Dat is echter ook in meerdere sectoren zo. Iedereen moet zich wat aanpassen”, verduidelijkt Vermeulen.

Een schatting voor 2024 door proefcentrum Viaverda, zoals gemeld door vilt.be en boerenbond.be, is er in ieder geval al een tijdje, en de cijfers – rekening houdend met de uitdagingen van dat jaar – waren inderdaad relatief positief te noemen. Vorig jaar was het areaal consumptieaardappelen in België met 5,8% toegenomen. Dat kwam neer op een uitbreiding van 5.540 hectare. Maar de groei was voornamelijk in Wallonië, met +11,1%. In Vlaanderen was er een toename van 1,8%.

Toch noteerde de NEPG (Noordwest-Europese aardappeltelersorganisatie) – zoals geïnterpreteerd door nieuweoogst.nl aan het einde van vorig jaar – in 2024 een geschatte daling van de Belgische aardappeloogst met 2,7% ten opzichte van het voorgaande jaar. De totale productie bedroeg 4,31 miljoen ton tegenover 4,4 miljoen ton het jaar ervoor.

De late start van het seizoen resulteerde in lagere opbrengsten van 42,8 ton aardappelen per hectare (-7%) voor een nochtans gegroeid Belgisch areaal. Die opbrengst was wel de laagste in vijf jaar. Er moest uiteraard rekening worden gehouden met stijgende productiekosten, onder meer door hogere energieprijzen en loon- en verpakkingskosten.

De Interpom-vibe

Het optimisme van vorig jaar werd bevestigd door de heel positieve vibe rond INTERPOM 2024 in november. Maar er waren toen ook meerdere stemmen die om een modificatie van de sector vroegen en de noodzaak benadrukten tot aanpassing aan de klimaatverandering, strengere regelgevingen en stijgende energiekosten. Dit moet gebeuren via efficiënte productieprocessen en diversificatie van de afzetmarkten. Het thema was niet toevallig ‘Energizing a Potato Industry in Transition’.

Innovaties en ontwikkelingen, zoals bijvoorbeeld technieken voor precisielandbouw en efficiënter gebruik van hulpbronnen, werden gepresenteerd om de transitie naar een duurzamere en veerkrachtigere aardappelindustrie te ondersteunen. Het klonk een beetje als de echo van de waarschuwing van belpotato.be begin 2024, waarbij werd opgeroepen tot strategische planning en samenwerking binnen de sector als prioriteit. Want alleen zo kan het voortbestaan van de teelt gewaarborgd worden.

Een superaardappel die dubbel zoveel opbrengt én resistent is tegen alles, zou helpen - maar dat is toekomstmuziek

De internationale vraag naar Belgische aardappelproducten groeit jaarlijks met 2 à 3%. Dat weerspiegelde zich ook in Interpom, volgens Christophe Vermeulen “een van de best bijgewoonde beurzen aller tijden.” Vooral diepvriesproducten doen het goed, maar de concurrentie neemt toe.

Vooral Oost-Azië, meer specifiek China, duiken op als nieuwe speler in de productie en export van verwerkte aardappelen. “Voorlopig laat de kwaliteit daar nog te wensen over”, merkt Vermeulen op, “Ze hebben niet het beste product en het is niet vergelijkbaar met het onze, maar het evolueert wel in die richting.”

Vermeulen kaart het belang aan om als sector te gaan heroriënteren. "Het is al een tijdje aan de gang. We zien dat bepaalde bedrijven de verwerking aan het decentraliseren zijn: Clarebout in China en Agristo in India en de VS. Wij hebben hier jaren de perfecte omgeving gehad om op een kostenefficiënte manier een heel kwalitatief product te maken en te exporteren naar 160 landen. Maar je kunt de stijgende vraag in heel de wereld niet blijven bevoorraden vanuit Frankrijk, Nederland, Duitsland en België, waar we onze aardappelen vandaan halen."

De uitbreiding van het aardappelareaal in België en andere landen is beperkt. Door strengere natuur- en milieunormen, mestwetgeving, en het verminderen van gewasbescherming krimpt het beschikbare landbouwgebied zelfs eerder dan het groeit. "Een superaardappel die dubbel zoveel opbrengt én resistent is tegen alles, zou helpen - maar dat is toekomstmuziek", klinkt het.

Toch blijft de interesse groot. "Je moet maar door West-Vlaanderen rijden: er zijn dit jaar enorm veel boeren die aardappelen zetten", bevestigt Vermeulen. Volgens hem gaat om het vinden van het juiste evenwicht: "Als goede huisvader kijk je naar je economische huishouding en zet je niet alles op één paard.”

De februarihindernis

Het optimisme kreeg een deuk in de tweede helft van februari. Tot midden februari was er nog een vrijemarktprijs van plusminus 300 euro per ton en de contractprijs bleef stabiel. Toen ging de prijs van vrije aardappelen flink zakken. Eenzijdig afgesloten contracten voor het nieuwe seizoen werden teruggeschroefd en volumes op nog niet ondertekende contractvoorstellen gereduceerd.

Het voordeel van stormen is dat die hevig kunnen zijn en ze kunnen ook perfect zijn. Maar ze gaan ook vlug over

Vermeulen riep toen op om het hoofd koel te houden, want de markt kon zich snel terug stabiliseren, en hij beklemtoonde dat Noordwest-Europa nog altijd een van de beste regio’s is om aardappelen te produceren. Toch beschreef hij de toestand op dat moment als de perfecte storm: “Het voordeel van stormen is dat die hevig kunnen zijn en ze kunnen ook perfect zijn. Maar ze gaan ook vlug over. Op een bepaald moment zaten we een aantal weken met een situatie waarin er aan de ene kant dalende prijzen waren, er economische onzekerheid was en er overal werd gepraat over de handelsbelemmeringen. Tegelijkertijd zaten we met de contractonderhandelingen. Dat kwam allemaal samen. En dan was er één of ander bedrijf dat de kantjes er serieus afliep. Dan zit het spel op de wagen en heb je eventjes die perfecte storm. Kijk, we zijn nu een paar weken later, het teeltseizoen loopt voorspoedig en ik hoor niks meer. Dat wil zeggen dat er eventjes geen storm meer is.”

Investeringsgolf

Ondanks de stormen is er toch een heuse investeringsgolf aan de gang. Het Canadese moederbedrijf McCain besloot om 225 miljoen euro te investeren in de uitbreiding en modernisering van dochterbedrijf Lutosa in Waregem. Daarmee wordt de productiecapaciteit verhoogd tot 335.000 ton per jaar. Dat is een verdubbeling. De totale output van alle vestigingen van Lutosa komt hiermee op 735.000 ton per jaar. Er zullen ook 100 nieuwe jobs bijkomen.

CEO Alain Dufait verklaarde in De Tijd dat er tot voor kort geen groei meer mogelijk was, maar dat deze uitbreiding het bedrijf nu in staat stelt om tegen september 2026, wanneer alles operationeel zal zijn, sterk te reageren op de stijgende wereldwijde vraag naar diepvriesfriet.

Maar ook Agristo en Clarebout kondigden al miljardenprojecten aan in België, Noord-Frankrijk, India en de VS. Clarebout nam recent Pomuni en Mydibel over, en Agristo trok 1,1 miljard euro uit voor nieuwe frietfabrieken. Die uitbreidingen verhogen echter de vraag naar aardappelen. Maar hoe doe je dat met stevige binnenlandse concurrentie, terwijl het landbouwareaal in België niet veel groter wordt?

Volgens Dufait komt 90 procent van de aangevoerde aardappelen uit een straal van 50 kilometer. Boeren worden via vaste contracten, die hen stabiliteit geven, aangespoord om de teelt van maïs en bieten in te ruilen voor die van aardappelen. “Die investeringen gebeuren niet enkel ter vergroting van de algemene capaciteit,” vult Vermeulen aan. “Er wordt ook enorm veel in innovatie en specialisatie geïnvesteerd. Als je meer concurrentie krijgt van de rest van de wereld, moet je zorgen dat je je voorsprong behoudt.”

De investeringen tonen alvast aan dat de sector bereid is om de uitdagingen van vandaag en morgen aan te pakken. Maar achter deze indrukwekkende cijfers en plannen schuilt ook een groeiende bezorgdheid: hoe lang blijft het groeimodel houdbaar als klimaatverandering en geopolitieke spanningen blijven toenemen?

Voor dit artikel werd gebruikgemaakt van volgend bronmateriaal: frituurleven.nl, nieuweoogst.nl, foodtec.be, belpotato.be, agroberichten buitenland, vilt.be, AGF.nl, landbouwleven.nl, boerderij.nl, VRT.be, WUR, Belga, foodlog.nl, De Tijd, Het Nieuwsblad, Het Laatste Nieuws en foodlog.nl. Hartelijk dank aan Christophe Vermeulen, CEO van Belgapom.