Bij het klussen zal je vaak gebruik maken van plaatmateriaal. Welke types zijn er en wanneer kan je deze gebruiken? De Tooldokter brengt je raad.

Spaanplaat of spaanderplaat is goedkoop plaatmateriaal gemaakt uit houtresten zoals zaagsel en houtspaanders. De spaanders hebben een bepaalde afmeting en komen vooral van houtzagerijen. Ook andere houtachtige planten zoals stro kunnen in de vezelplaat verwerkt worden. De vezels worden gemengd met een bindmiddel zoals hars en door middel van warmte geperst tot platen. De buitenzijdes van de plaat zijn vaak afgewerkt met fijnere vezels die geschuurd worden tot een glad oppervlak. Aan de kopse zijdes zie je nog de grovere vezels. Deze platen worden voornamelijk gebruikt bij het maken van meubels zoals kasten en tafels.
Spaanplaten hebben de neiging tot splinteren. Bij het vastschroeven is het steeds nodig om voor te boren. Vooral de randen zijn gevoelig, bij het schroeven zal de plaat daar snel splijten. Dit creëert niet alleen een barst, maar zorgt ervoor dat de schroef niet langer kan bijten in het hout. Bij dit soort platen heb je dus weinig mogelijkheid tot correctie.
Uiteraard is er de basis spaanplaat, die in verschillende diktes en formaten bestaat. Daarnaast er is ook een groene, vochtbestendige en een rode brandvertragende variant. Allen zijn verkrijgbaar met een tand- en groef voor een makkelijke montage.
Spaanplaat wordt echter meestal verwerkt tussen twee lagen, vaak melamine. Die kan je in houtlook krijgen maar ook in een klassieke witte kleur of met een aluminium afwerking. Naast een melamine afwerking kan je spaanplaten krijgen met een HPL of high pressure laminate afwerking. Ook hier heb je, naast het klassieke wit, een waaier aan verschillende afwerkingen. Als laatste is er een toplaag in fineer mogelijk. Dit is hout verzaagd tot een zeer minimale dikte.
Een spaanplaat is niet de meeste geschikte plaat om te gaan schilderen. De grove structuur van de vezels blijft zichtbaar en zorgt er ook voor dat je schilderwerk er sneller vuil zal uitzien. Toch is het perfect mogelijk mits je, zoals steeds, met een geschikte primer aan de slag gaat. Het schilderen van een spaanplaat voorzien van een toplaag zal uiteraard een beter resultaat geven.

MDF of Medium-density fibreboard is opgebouwd uit hout dat zeer fijngemalen wordt tot een soort wol. Dit wordt gemengd met kunstharslijm en geperst tot een paneel. Door dit verwerkingsproces hebben de platen een veel hogere densiteit dan spaanplaten en zijn ze duurzamer en minder breekbaar. Bij een langdurige belasting kan het MDF wel blijvend vervormen.

De buitenzijdes van de platen worden heel fijn geschuurd ter afwerking. De kopse zijdes zijn iets grover en kan je beter extra schuren voor een gladde afwerking.

Platen van 18 millimeter dik worden het vaakst gebruikt maar er bestaat, net zoals bij de andere plaattypes, een uitgebreid aanbod in afmetingen. De platen hebben heel veel toepassingsmogelijkheden van meubilair tot interieurbouw.

Door de fijnere structuur is MDF makkelijker bewerkbaar dan de meeste andere plaatmaterialen. Ook hier boor je best voor en blijf je weg van de rand. Te dicht bij de rand boren zal je hout namelijk doen splijten. Doordat de plaat een hogere densiteit heeft, zal je schroefkop zich niet vanzelf in het hout nestelen en voorboren met een soevereinboor is in dat geval nodig.

De structuur van de plaat zorgt er voor dat MDF bijzonder geschikt is voor het frezen van groeven of randen. De vezels zullen bij het bewerken wat los komen en je moet dan ook schuren om een perfecte afwerking te verkrijgen. Daarnaast kan de lijm er voor zorgen dat je werkmateriaal sneller zal slijten. Die lijm of liever kunststofhars kan giftig zijn en dus is jezelf beschermen met een stofmasker tijdens het schuren hier extra belangrijk.
Er bestaan verschillende types MDF, vaak bedoelt voor een specifieke toepassing. Zo is er bijvoorbeeld groene, vochtbestendige MDF. Aan MDF kunnen ook kleurpigmenten worden toegevoegd zodat je een gekleurde, in dit geval een zwarte, plaat verkrijgt. Er bestaan voorgelakt MDF-panelen die reeds voorzien zijn van een eerste grondlaag en dus minder afwerking vraagt. Ook MDF kan verkregen worden met een toplaag in bijvoorbeeld fineer uit verschillende houtsoorten of HPL.
Een MDF plaat zal altijd voorzien worden van een laag verf of vernis aan alle zijdes van de plaat. Ook hierbij is de structuur van MDF een voordeel. Door de fijne vezels krijg je een mooi egaal resultaat op voorwaarde dat er een geschikte primer is gebruikt en je voldoende geschuurd hebt.

Hard board of harde vezelplaat is opnieuw gemaakt uit houtvezels. Deze worden nat gemaakt en op een hoge temperatuur samengeperst op een zeef die voor de structuur van de plaat zorgt. Soms wordt hier een kunstharslijm aan toegevoegd. Vaak wordt deze nog geolied en verhit om ze meer vochtbestendig te maken.

Hardboard wordt meestal gebruikt als rug in kasten en is standaard 3,2 millimeter dik. Dit plaatmateriaal is verkrijgbaar in hout of een gekleurde afwerking.

Triplex en multiplex is plaatmateriaal opgebouwd uit fijne houtfineerlagen die onder hoge druk en temperatuur aan elkaar verlijmd worden. De lagen worden dwars op elkaar geplaatst en telkens in een oneven aantal. Dit moet het kromtrekken van het hout voorkomen wanneer de houtvezels krimpen. De opbouw van dit plaatmateriaal zorgt ervoor dat het stabieler is dan hout en MDF. Daarnaast is het ook een stuk lichter en sterker dan deze laatste waardoor het bij een grote belasting de beter keuze is.

Multiplex wordt door zijn eigenschappen niet enkel gebruikt voor decoratieve doeleinden maar ook bij constructie, bijvoorbeeld als bekisting.
Multiplex is zeer stevig materiaal en het bewerken ervan is vrij probleemloos. Ook hier ga je uiteraard gaan voorboren maar schroeven op de rand van een plaat zal geen problemen opleveren. De schroef zal niet vanzelf in je plaat trekken en ook het verwijderen van de schroef zal je plaat niet beschadigen. Bij het uitboren van deze plaat zal je weinig versplintering hebben, maar het vraagt wel wat meer moeite om door het materiaal te raken.

Multiplex panelen kan je vinden in verschillende afmetingen en houtsoorten zoals berk of eik. Welk hout je kiest is afhankelijk van de toepassing. Hierbij zal Multiplex bedoelt voor decoratieve doeleinden bestaan uit fijnere lagen fineer met een mooi afgewerkte kopse kant, terwijl panelen bedoelt voor constructie een veel grovere structuur hebben.

Naast multiplex heb je ook triplex die uit drie lagen bestaat, waar multiplex uit meer dan drie lagen bestaat.

Ook multiplex kan voorzien worden van aangepaste toplagen. Zo bestaat er betonplex waarbij de multiplex van een epoxylaag wordt voorzien om waterdicht te zijn. Deze platen worden vooral als bekisting voor beton gebruikt.
Multiplex is makkelijk te schilderen. De platen hebben een fijne structuur en bestaan uit één geheel waardoor je een egale afwerking zal hebben.

OSB of oriented strand board bestaat uit verschillende lagen houtschilfers van een bepaalde vorm en dikte die met behulp van lijm tegen elkaar worden geperst. De schilfers aan de buitenzijde worden in de lengterichting geplaatst terwijl deze binnenin de plaat dwars of willekeurig geplaatst zijn.

De platen worden nadien nog gladgeschuurd en zijn vaak voorzien van een vernislaag.

OSB wordt als constructiemateriaal gebruikt en dit voor zowel binnen- als buitentoepassingen. Om die reden zijn de meeste platen van tand en groef voorzien. OSB wordt ook steeds vaker gebruikt vanuit een decoratief aspect.
OSB is stevig materiaal waardoor het niet snel gaat splijten bij het schroeven. Toch is voorboren aangewezen. Het hout kan wel snel versplinteren waardoor het frezen of uitboren moeilijker gaat.
OSB wordt ingedeeld in vier verschillende klasses waarbij OSB 2 en 3 het vaakst voorkomen. OSB 2 kan gebruikt worden voor constructiedoeleinden binnenshuis terwijl OSB 3 zowel binnen als buiten kan gebruikt worden.
Bij het schilderen van OSB blijft de structuur altijd zichtbaar en zal je moeite hebben om de plaat volledig te dekken. OSB wordt daarom meestal van een kleurloze vernis voorzien.

Timmerpanelen zijn massief houten panelen. Ze zijn opgebouwd uit stroken hout die aan elkaar verlijmd zijn. De planken worden afwisselend gedraaid zodat ze een tegenovergestelde nerfstructuur hebben om kromtrekking tegen te gaan.

De panelen zijn zoals het meeste plaatmateriaal standaard 18 millimeter dik en hebben een maximale breedte van 60 centimeter. Maar ook hier zijn er afwijkende formaten beschikbaar. Timmerpanelen kan je in verschillende houtsoorten vinden. De meest courant gebruikte houtsoorten zijn grenen en eik.

Dit plaatmateriaal wordt vooral gebruikt bij het maken van meubels en werkbladen.
Timmerpanelen zijn massief wat wil zeggen dat ze niet snel zullen splinteren of splijten waardoor je vrij precies kan gaan werken.
De panelen kan je gaan beitsen, schilderen of vernissen. Je kan hierbij kiezen om de houtstructuur zichtbaar te houden.
Verschillende bouw- en decoratiematerialen zijn opgebouwd uit plaatmateriaal. Een voorbeeld hiervan is laminaat. Hierbij wordt een kern uit MDF voorzien van een kunststof onderlaag en een bedrukte toplaag. Vaak wordt er een variant van MDF, HDF of high-density fibreboard gebruikt, dat een hogere densiteit heeft.
Ook een deur is een goed voorbeeld van het gebruik van plaatmateriaal. Hierbij wordt karton in een honingraatstructuur tussen twee vezelplaten gelijmd.