Een jong Gents bedrijf bewijst dat sojateelt hier kan

Soja is niet meer weg te denken uit de Europese keuken. Rijk aan eiwitten, onverzadigde vetten, ijzer en vitamine B1 is deze van oorsprong Chinese peulvrucht onmisbaar in vlees- en zuivelvervangers. Gezond én duurzaam – zou je zeggen althans. Er kleven namelijk nadelen aan. Zo leidt de teelt tot ontbossing in het Amazonegebied. De wereldwijde verscheping van soja zorgt voor hoge uitstoot. Bovendien past de extreme importafhankelijkheid niet in het EU-streven om onafhankelijker in de wereld te staan.

De eerste variëteiten zijn op de markt

Kortom, uiteenlopende problemen waar het Gentse Protealis een oplossing voor zoekt: soja híer produceren in plaats van importeren. Dat gaat goed, nog op kleine schaal weliswaar. Sinds de start in het voorjaar van 2021 heeft Protealis zes variëteiten op de markt gebracht. Het jonge bedrijf verkoopt de sojazaden aan verdelers die ze doorverkopen aan boeren verspreid door Europa.

Dat is bijzonder, want zo dicht bij huis gebeurt sojateelt nauwelijks. Niet zonder reden. "De sojasoorten zijn niet aangepast aan de bloeiomstandigheden in Noordwest-Europa", zegt Protealis-ceo Benjamin Laga. "Wat bijvoorbeeld de bloei-inductie betreft is de plant sterk afhankelijk van de daglengte. 's Zomers zijn de dagen hier lang en de originele sojasoorten reageren daarop door niet te bloeien."

Doorgaans groeit de plant het best bij een temperatuur van 30 graden en een daglengte van 14 uur. Een ideaal seizoen telt minstens 180 warme zonnige dagen – daar komen we in Vlaanderen bij lange na niet aan.

Genomineerd voor Changemakers

De meeste soja moet vooralsnog geïmporteerd worden. Binnen de EU importeren we grofweg 34 miljoen ton soja per jaar – zo'n 95 procent van de consumptie. Daarnaast is de beperkte Europese productie vrijwel louter bestemd voor veevoer. Aangezien de verwachting is dat onze vraag naar alternatieven voor vlees en zuivel de komende jaren toeneemt, blijft ook de vraag naar soja dus hoog.

Het idee om soja hier te telen voor menselijke consumptie is daarom niet gek, maar het doen laten slagen is een tweede. Mede omdat Protealis de cruciale stap van onderzoek en ontwikkeling naar verkoop heeft gezet, is het bedrijf dit jaar genomineerd in de prestigieuze rubriek Changemakers in De Tijd en L'Echo.

Binnen de EU importeren we grofweg 34 miljoen ton soja per jaar,
zo’n 95 procent van de consumptie

In deze categorie selecteerden de zakenkranten een dertigtal bedrijven op Belgische bodem die dankzij hun businessmodel, technologie, producten of diensten het meest veelbelovend zijn om klimaatverandering tegen te gaan of het milieu te beschermen. De firma's komen uit verschillende sectoren, waaronder de voedingsindustrie, en blinken uit in bijvoorbeeld het verminderen van de uitstoot, verbetering van de biodiversiteit, waterbeheer of het gebruik van circulaire materialen.

Bruikbaar en rendabel

"Wij proberen een steentje bij te dragen aan de ontwikkeling van plantaardig voedsel, dat natuurlijk een heel lage CO₂-voetafdruk heeft ten opzichte van conventioneel voedsel", zegt Laga. Hoe gaat zijn Gentse onderneming, die oorspronkelijk begon als spin-off van het Vlaams Instituut voor Biotechnologie (VIB) en het Instituut voor Landbouw-, Visserij- en Voedingsonderzoek (ILVO), te werk?

Laga: "Wij hebben collecties sojasoorten van over de hele wereld. Het proces begint eigenlijk door kruisingen te maken, waar we zeker tienduizenden lijnen per jaar mee bereiken. Dan volgt een intensief selectieproces in het veld om die tienduizenden lijnen te reduceren tot misschien één of twee soorten die niet alleen bloeien maar ook bruikbaar en rendabel genoeg zijn om op de markt te kunnen brengen. Dus het is wel een onderzoeksintensieve bezigheid."

Technologische mogelijkheden

Het hele proces, van kruising tot goedkeuring op de markt, neemt acht tot tien jaar tijd in beslag. Door technologische hulpmiddelen kan Protealis die termijn terugbrengen naar zes jaar. Zo koppelt het bedrijf genetische vingerafdrukken van de plant aan kunstmatige intelligentie om op basis van het DNA voorspellingen te kunnen doen over de performance van de vele sojarassen in het veld.

Denk hierbij aan het eiwitgehalte, de ziekteresistentie en de opbrengst van de plant. Zo kan het onderzoeksteam sneller inschatten welke variëteiten kans op slagen hebben. Overigens: dat Protealis al binnen drie jaar na de lancering producten op de markt kon brengen, komt doordat het VIB en het ILVO er al langer mee bezig waren.

De technologische mogelijkheden binnen het bedrijf zorgen er ook voor dat Protealis in staat is om eigen en verbeterde bacteriën op de markt te brengen die belangrijk zijn in de sojateelt. Waarom? "Proteïnegewassen zoals erwten, bonen en soja zijn zeer duurzame producten omdat ze geen minerale stikstofbemesting nodig hebben. Deze planten kunnen in samenwerking met bodembacteriën zelf stikstof uit de lucht halen", stelt Laga.

Een stikstofarme teelt

"Voor soja zijn die bacteriën hier in veel te lage dosissen aanwezig om dit proces op natuurlijke wijze zijn gang te laten gaan, dus moeten we de bacteriën toevoegen. Zo proberen wij een stikstofarme teelt te creëren. Interessant natuurlijk in onze huidige stikstofproblematiek", ziet Laga. "Ons stikstofprobleem is eigenlijk te wijten aan het feit dat we jaarlijks opnieuw en opnieuw grote hoeveelheden proteïnegewassen en daarmee dus ook stikstof importeren. De stikstof blijft vervolgens achter in onze bodems."

"Ons stikstofprobleem is te wijten aan het feit dat we jaarlijks opnieuw en opnieuw grote hoeveelheden proteïnegewassen importeren"

De lokale, stikstofarme sojateelt van Protealis past natuurlijk ook in de toekomstvisie van het EU-landbouwbeleid, dat wat plantaardige eiwitten betreft meer zelfvoorzienend wil worden en beetje bij beetje strengere regels oplegt aan vervuilende landbouw. Tel daar het optimisme over de markt voor vlees- en zuivelvervangers bij op en duidelijk is dat het bedrijf de wind in de zeilen heeft. Volgens eigen verwachting zou Protealis tegen 2028 break-even zijn. Het bedrijf heeft 19 man personeel en haalde tot dusver 34 miljoen euro op bij investeerders.