Hoe kunnen voedselcrises het best worden beheerd?

Het terugroepen en uit de handel nemen van voedingsmiddelen is tegenwoordig schering en inslag. Voedselcrises halen dan ook regelmatig de krantenkoppen. Tijdens een voedselcrisis mogen exploitanten niet vergeten dat de wetgeving hun het recht geeft om zelf te beoordelen welke maatregelen passend zijn, stelt Katia Merten-Lentz, advocaat en oprichter van Food Law Science.

Verantwoordelijkheden

Op 7 juni organiseerden de WHO en de FAO de Werelddag voor voedselveiligheid, met als thema 'wetenschap in actie voor voedselveiligheid'. Deze dag bood een gelegenheid om het belang van wetenschappelijke kennis bij het voorkomen van voedselrisico’s te benadrukken, maar ook om de verantwoordelijkheden van exploitanten in de voedselketen te herzien — verantwoordelijkheden die gelden vóórdat een voedingsmiddel op de Europese markt wordt gebracht.

Sinds 2002 geldt het streven naar een 'nulrisico' in de voedselveiligheid als een fundamenteel principe. Dat streven heeft de toenemende inmenging van nationale autoriteiten in het beheer van voedselrisico’s gelegitimeerd. Wetenschap speelt sindsdien een centrale rol in de Europese levensmiddelenwetgeving: geen enkel product mag immers op de markt worden gebracht als het niet veilig is voor consumptie.

Productie, verwerking, vervoer en distributie

De Verordening (EG) nr. 178/2002¹ richtte de Europese Autoriteit voor Voedselveiligheid (EFSA) op, die verantwoordelijk is voor de beoordeling van risico’s op het gebied van voedselveiligheid binnen de Europese Unie.

Volgens deze verordening is 'de exploitant van een levensmiddelenbedrijf het best in staat om een veilig systeem voor de levering van levensmiddelen te ontwikkelen'. Daarom rusten op exploitanten een aantal essentiële verplichtingen: zij moeten in alle fasen van productie, verwerking, vervoer en distributie controleren of hun producten aan alle gezondheids- en veiligheidseisen voldoen.

De wetenschappelijke basisvereisten zijn in het zogenoemde hygiënepakket² vastgelegd, maar exploitanten moeten deze zelf vertalen naar hun eigen praktijk. Zij zijn dus grotendeels verantwoordelijk voor het inschatten van risico’s en het opstellen van een HACCP-plan (Hazard Analysis and Critical Control Points) om een zo laag mogelijk risico te waarborgen. Deze criteria worden regelmatig herzien — zo zal een recente aanpassing met betrekking tot Listeria, waarvan de besmettingscijfers de afgelopen vijf jaar ongekende hoogten bereikten, op 1 juli 2026 in werking treden.

De rol van wetenschap wordt nog belangrijker wanneer een exploitant twijfels heeft over de veiligheid van een product. Verordening 178/2002³ verplicht exploitanten immers om onmiddellijk maatregelen te nemen om het product uit de handel te nemen of terug te roepen.

De wetenschappelijke basisvereisten zijn in het zogenoemde hygiënepakket vastgelegd, maar exploitanten moeten deze zelf vertalen naar hun eigen praktijk

In de praktijk blijft deze maatregel echter grotendeels theoretisch: exploitanten mogen namelijk zelf het risico analyseren en beoordelen of er sprake is van een potentieel gevaar of een bewezen risico, evenals de aard en omvang van de nodige terugtrekking.

In een dergelijke crisissituatie moeten exploitanten vier stappen volgen:

• Een risicoanalyse uitvoeren om het probleem nauwkeurig te identificeren.
• Onmiddellijk corrigerende maatregelen nemen, zoals het product terugroepen, blokkeren of uit de handel nemen.
• De nationale autoriteit informeren over het vastgestelde gevaar en de reeds genomen maatregelen.
• Hun zakelijke klanten en, indien nodig, consumenten op de hoogte brengen van de situatie.

Met andere woorden: in een voedselcrisis mogen exploitanten niet vergeten dat de wetgeving hun het recht geeft om zelf te beoordelen welke maatregelen passend zijn om de crisis te beheersen. Een grondige, wetenschappelijk onderbouwde risicoanalyse stelt hen in staat om zowel de tussenkomst van nationale autoriteiten als de omvang van het aantal teruggeroepen producten te beperken.

De voedingswetenschap ondersteunt exploitanten dus dagelijks — niet alleen bij het voorkomen van voedselcrises, maar ook bij het effectief en proportioneel beheren ervan.

1 Overweging 30 van Verordening (EG) nr. 178/2002 van het Europees Parlement en de Raad van 28 januari 2002 tot vaststelling van de algemene beginselen en voorschriften van de levensmiddelenwetgeving, tot oprichting van een Europese Autoriteit voor voedselveiligheid en tot vaststelling van procedures voor voedselveiligheidsaangelegenheden.
2 Verordening (EG) nr. 852/2004 inzake levensmiddelenhygiëne
Verordening (EG) nr. 2073/2005 inzake microbiologische criteria voor levensmiddelen Verordening (EEG) nr. 315/93 tot vaststelling van communautaire procedures voor contaminanten in levensmiddelen
3 Artikel 19 van Verordening 178/2002.